W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd stwierdza, kto i w jakiej części nabył spadek. Następnie dokonuje się działu spadku, który oznacza podział rzeczy należących do spadku pomiędzy spadkobierców. Odpowiada on także za zmianę w zakresie odpowiedzialności za długi spadkowe.

Co to jest i na czym polega dział spadku?

Dział spadku powoduje zerwanie więzi miedzy spadkobiercami. Zmierza on także do rozdysponowania majątku poszczególnych spadkobierców. Od momentu przeprowadzenia działu spadku każda osoba, która brała udział w sprawie, odpowiada samodzielnie za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziału jaki mu przypadka w spadku.

Sądowy i umowny dział spadku

Działu spadku można dokonać w wyniku umowy pomiędzy spadkobiercami. Umowny dział spadku wymaga zgody wszystkich spadkobierców, odpowiedniej formy oraz treści umowy o dziale spadku. Natomiast gdy spadkobiercy spierają się, w jaki sposób podzielić majątek spadkowy – niezbędne jest kolejne postępowanie sądowe. Z chwilą stwierdzenia nabycia spadku, pomiędzy spadkobiercami powstaje wspólność majątku spadkowego. Wspólność majątku spadkowego jest stanem przejściowym, zaś docelowym – przyznanie każdemu ze spadkobierców określonych dóbr i zniesienie tejże wspólności poprzez dokonanie działu spadku.

Jeżeli do spadku należy nieruchomość, umowa o dział spadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. W umowie działowej należy określić, czy podział obejmuje cały spadek, czy tylko jego część. Dopuszczalne jest bowiem dokonanie umownego podziału jedynie części spadku. Możliwe jest więc np. dokonanie podziału ruchomości wchodzących do spadku i oddanie działu nieruchomości do postępowania sądowego.

Wniosek o dział spadku

Aby sąd dokonał podziału, konieczny jest odpowiedni pod względem formalnym wniosek. Sąd może rozstrzygnąć o wniosku, gdy został złożony do właściwego sądu, przez uprawnioną do tego osobę, w odpowiedniej formie oraz został należycie opłacony. Miejscowo właściwy w sprawie o dział spadku jest sąd rejonowy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, zaś miejscem zamieszkania jest miejscowość, w której spadkodawca przebywał w chwili śmierci z zamiarem stałego pobytu. Prawo do żądania przez spadkobiercę dokonania przez sąd podziału spadku nie jest ograniczone terminem. Można go dochodzić w każdym czasie.

Dział spadku a darowizny 

Jeżeli dział spadku następuje pomiędzy zstępnymi albo zstępnymi i małżonkiem spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn. Wyjątkiem jest gdy z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna została dokonana ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia (oświadczenie takie może być zawarte w umowie darowizny, w testamencie, może być odrębnym oświadczeniem woli). Nie podlegają zaliczeniu na schedę spadkową drobne darowizny zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte. Ponadto spadkodawca może nałożyć obowiązek zaliczenia darowizny na schedę spadkową także na spadkobiercę ustawowego innego niż wskazani powyżej (np. rodzice, rodzeństwo). Co ważne, jeżeli wartość darowizny podlegającej zaliczeniu przewyższa wartość schedy spadkowej, spadkobierca nie jest obowiązany do zwrotu nadwyżki. W takim wypadku nie uwzględnia się przy dziale spadku ani darowizny, ani spadkobiercy zobowiązanego do jej zaliczenia.

Adwokat Anna Błach
Kancelaria Prawna w Warszawie

Podział odziedziczonego majątku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami bądź w przypadku braku zgody na mocy orzeczenia sądu. Często więc pojawia się pytanie jak przeprowadzić podział spadku? Podział spadku u notariusza czy w sądzie?

Podział spadku u notariusza czy w sądzie?

W momencie uzyskania prawomocnego postanowienia o nabyciu spadku można przystąpić do podzielenia między spadkobierców majątku spadkowego. Warunkiem umownego działu spadku jest zgoda wszystkich spadkobierców na proponowany podział, wówczas podział spadku można przeprowadzić u notariusza. W przypadku braku takiej zgody pozostaje sądowy podział spadku.

Wniosek o podział spadku

Postępowanie cywilne o dział spadku wszczyna się na wniosek jednego ze spadkobierców, zaś pozostali spadkobiercy są uczestnikami takiego postępowania. We wniosku należy wskazać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku (lub akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony przez notariusza) oraz spis inwentarza sporządzony przez komornika sądowego. Jeśli spis taki nie był utworzony, wtedy należy wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu. W trakcie postępowania sąd zajmie się dokonaniem fizycznego podziału majątku spadkowego, czyli określeniem sched spadkowych poszczególnych spadkobierców.

Jak przeprowadzić podział spadku?

Podział spadku sąd może przeprowadzić na różne sposoby:

• fizyczny podział przedmiotów między spadkobierców
• przyznanie przedmiotów jednemu lub kilku spadkobiercom z obowiązkiem spłaty pozostałych współspadkobierców
• tzw. podział cywilny, czyli sprzedaż przedmiotów i podział uzyskanej w ten sposób sumy pomiędzy współspadkobierców w stosunku do przysługujących im udziałów.

Postępowanie o dział spadku toczy się przed sądem rejonowym ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. W przypadku gdy miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce nie da się ustalić, właściwym będzie sąd rejonowy miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Na żądanie uczestnika działu – zgłoszone nie później niż na pierwszej rozprawie – sąd spadku może przekazać sprawę sądowi rejonowemu, w którego okręgu znajduje się spadek albo jego znaczna część, lub sądowi rejonowemu, w którego okręgu mieszkają wszyscy współspadkobiercy.

Ile kosztuje podział spadku w sądzie?

Od wniosku o dział spadku należy uiścić stałą opłatę sądową. Wynosi ona 500 zł, zaś w przypadku gdy wniosek zawiera zgodny projekt działu spadku opłata wynosi 300 zł. Jeżeli przedmiotowy wniosek zawiera żądanie zniesienia współwłasności opłata ta wynosi 1000 zł, zaś jeśli dodatkowo oprócz zniesienia współwłasności zawiera zgodny projekt działu spadku opłata będzie wynosić 600 zł.

Prawo do wystąpienia z wnioskiem o dział spadku nie jest ograniczone żadnym terminem. W przypadku gdy w skład majątku spadkowego wchodzi nieruchomość do wniosku należy dołączyć dowód stwierdzający, iż nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy ( odpis z księgi wieczystej, odpis umowy notarialnej poświadczającej przeniesienie własności nieruchomości, orzeczenie sądowe lub administracyjne). Sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek, jednakże z ważnych powodów może być ograniczony do jego części.

Adwokat Anna Błach
Kancelaria Prawna w Warszawie