Rozwód kościelny

Kościół dopuszcza możliwość orzeczenia nieważności sakramentu małżeństwa czyli ustalenia nieważności zawartego małżeństwa od samego początku, tzn. od momentu złożenia przysięgi małżeńskiej. W ten sposób nie zostaje naruszona prawda o nierozerwalności małżeństwa.

Orzeczenie nieważności małżeństwa odbywa się w specjalnym procesie regulowanym przez prawo kanoniczne. W procesie rozwodowym sąd państwowy bada, czy małżeństwo rzeczywiście się rozpadło (czy nastąpił tzw. zupełny i trwały rozkład pożycia), a sąd kościelny sięga do dnia zawarcia małżeństwa czyli ustala czy istniały przeszkody nie pozwalające na zawarcie małżeństwa. Należą do nich m.in. dolegliwości psychiczne, poważny brak rozeznania co do obowiązków małżeńskich (np. na skutek narkomanii czy alkoholizmu), symulacja, założenie jeszcze przed ślubem niewierności, wykluczenie posiadania potomstwa czy ukrycie bezpłodności, brak niezbędnej wiedzy o małżeństwie, podstępne wprowadzenie w błąd, postawienie jakiegoś warunku, który miałby się spełnić w przyszłości (kanony 1095 i następne kodeksu prawa kanonicznego). W ostatnich latach kanon o niezdolności psychicznej jest obok symulacji najczęstszą podstawą nieważności małżeństwa. Przed sądami kościelnymi mogą reprezentować małżonków tylko specjalni adwokaci kościelni – do niedawna byli to wyłącznie księża, a teraz także osoby świeckie (które skończyły prawo kanoniczne i odbyły aplikację kościelną). Proces kościelny trwa ok. 2 lata i w przeciwieństwie do sądów państwowych dla stwierdzenia nieważności małżeństwa potrzebne są zgodne wyroki dwóch instancji (zwykle sądu diecezjalnego i metropolitarnego). Rozprawy, które odbywają się przed sądami kościelnymi różnią się od przed sądami państwowymi. Przede wszystkim małżonkowie jak i wszyscy świadkowie są przesłuchiwani osobno, a podczas postępowania małżonkowie nie maja prawa wglądu w dokumenty swojej sprawy. Sąd kościelny bada szczegółowo fakty przedślubne, próbując w nich znaleźć symptomy nieszczerego ślubowania, poddania się zastraszeniu, czy ukrywania czegoś, by wyłudzić zgodę małżeńską. Kuria nie wydaje żadnych dokumentów z procesu poza wyrokiem z uzasadnieniem. Opłaty są w poszczególnych sądach kościelnych różne – zwykle wynoszą od 600 do 1000 zł. Bywa, że sądy uzależniają je od zarobków podsądnego (np. 2/3 pensji).