Odszkodowanie za więzienie
Istnieje możliwość uzyskania odszkodowania i zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowania lub zatrzymania.
Odpowiedzialność za szkody wywołane niesłusznym pozbawieniem wolności ponosi Skarb Państwa na zasadzie ryzyka czyli nie ma konieczności udowadniania winy konkretnego urzędnika.
Na Skarbie Państwa ciąży obowiązek odszkodowawczy w przypadku gdy oskarżony został uniewinniony od zarzucanych mu czynów lub też postępowanie zostało umorzone. Ponadto odszkodowanie przysługuje tylko wówczas, gdy zatrzymanie lub tymczasowe aresztowanie miało „niewątpliwie niesłuszny” charakter. Oznacza to, że musi jednoznacznie wynikać, iż zastosowanie tymczasowe aresztowania lub zatrzymania wobec konkretnej osoby nie powinno w ogóle nastąpić lub nie powinno trwać tak długo.
Jak wskazał Sąd Najwyższy niewątpliwie niesłuszne jest takie tymczasowe aresztowanie, które było stosowane z obrazą przepisów procedury karnej w zakresie stosowania środków zapobiegawczych oraz gdy tymczasowe aresztowanie wywołało u oskarżonego dolegliwość, której nie powinien doznać w świetle wszystkich okoliczności sprawy a w szczególności mając na względzie treść wyroku.
Odszkodowanie z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania należy się za szkodę i krzywdę, która jest bezpośrednim następstwem zastosowanego środka przymusu. Natomiast w sytuacji gdy na skutek wykonywania tymczasowego aresztowania aresztowany utracił zdolność do pracy (całkowicie lub częściowo) albo zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość to istnieje możliwość wystąpienia przeciwko Skarbowi Państwa w postępowaniu cywilnym z roszczeniem o rentę.
Roszczenia z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania przedawniają się po upływie roku od daty uprawomocnienia od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, a w przypadku zatrzymania – roku od daty zwolnienia.
Ze złożeniem wniosku o odszkodowanie nie wiążą się żadne opłaty sądowe. Żądanie należy zgłosić w sądzie okręgowym, w którego okręgu zwolniono osobę aresztowaną. Obliczając wysokość rekompensaty sąd bierze pod uwagę poniesione straty, utracone korzyści oskarżonego (np. wynagrodzenie za pracę), czas trwania tymczasowego aresztowania, a także inne skutki, jak np. warunki w jakich oskarżony przebywał czy utratę dobrego imienia w skutek aresztowania. Sąd bierze też pod uwagę wszelkie koszty, jakie poniósł oskarżony w tym także ewentualne koszty leczenia, rozstroju zdrowia, utracone zarobki zmniejszone po odzyskaniu wolności.
W razie śmierci oskarżonego prawo do odszkodowania przysługuje temu, kto wskutek niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania utracił należne mu od uprawnionego z mocy ustawy utrzymanie, jeżeli względy słuszności przemawiają za przyznaniem odszkodowania.
Adwokat Anna Błach
Kancelaria Prawna w Warszawie