Gospodarstwo rolne – jak przekazać?

Pytanie: W roku 1983 rodzice nieodpłatnie przekazali notarialnie gospodarstwo rolne wraz z zabudowaniami jednemu synowi. Pozostała dwójka dzieci nie otrzymała nic. W roku 1988 zmarł ojciec, a w następnym roku zmarła matka. Oprócz tego przekazanego gospodarstwa rodzice nie posiadali żadnego innego majątku. Czy w takim przypadku gospodarstwo rolne wchodzi w skład spadku po rodzicach? Czy dwojgu pozostałym dzieciom przysługuje prawo do zachowku od brata, który otrzymał całe gospodarstwo?

Odpowiedź: Spadek stanowią rzeczy należące do spadkodawcy w chwili jego śmierci. Zasadą jest, że majątek, którego się spadkodawca wyzbył za życia – sprzedał, darował lub w inny sposób przekazał własność nie wchodzi w skład spadku. Gospodarstwo rolne, które rodzice przekazali jednemu z dzieci, nie wchodzi w skład masy spadkowej po nich, ponieważ w chwili swojej śmierci żadne z rodziców nie było właścicielem tego gospodarstwa.

W latach 80’ wielu rolników przekazywało gospodarstwo rolne jednemu z dzieci nie na podstawie umowy darowizny, a umową o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy, zgodnie z ustawą z 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin. W tych okolicznościach zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego przy ustalaniu wartości spadku dla obliczenia zachowku należnego uprawnionym nie uwzględnia się wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy na podstawie tej ustawy. Sąd Najwyższy wskazał bowiem, że na umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy zawiera elementy prawa administracyjnego, ubezpieczeniowego i cywilnego, co przemawia przeciwko uznaniu, że z punktu widzenia uprawnień do zachowku umowa taka może być traktowana jako umowa darowizny. A tylko darowizny doliczane są do spadku.

W sytuacji, gdyby gospodarstwo rolne zostało przekazane umową darowizny, to osoby uprawnione (dzieci spadkodawcy) mogłyby żądać zapłaty określonej kwoty tytułem zachowku.

Jednakże roszczenie o zachowek należny po zmarłych w roku 1983 i 1984 roku rodzicach uległo już przedawnieniu. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem 3 lat od ogłoszenia testamentu, a w przypadku kiedy ma miejsce dziedziczenie ustawowe – z upływem 3 lat od śmierci spadkodawcy.